Insider trading là gì? Đây là giao dịch dựa trên thông tin nội bộ chưa được công bố, có thể mang lại lợi thế lớn nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro pháp lý. Một số trường hợp được phép, nhưng nhiều giao dịch thuộc diện bị cấm do gây mất công bằng trên thị trường. Vậy insider trading hoạt động thế nào? Tại sao có người kiếm lợi nhuận lớn từ nó, trong khi người khác lại vướng vào vòng lao lý? Nếu bạn muốn hiểu rõ hơn về khái niệm này, các ví dụ thực tế và tác động của nó đến thị trường tài chính, hãy cùng khám phá chi tiết ngay sau đây.
Insider trading là gì?
Insider trading (giao dịch nội gián) trong thị trường crypto là hành vi mua bán tài sản số dựa trên thông tin chưa được công khai mà phần lớn nhà đầu tư không có quyền tiếp cận. Những thông tin này thường đến từ nội bộ dự án, sàn giao dịch hoặc các tổ chức có ảnh hưởng lớn đến thị trường.

Theo định nghĩa của Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC): “Insider trading là hành vi giao dịch chứng khoán dựa trên thông tin nội bộ chưa được công khai hoặc tiết lộ thông tin này ra bên ngoài”. Trong crypto, điều này cũng áp dụng cho các tài sản kỹ thuật số như token, coin, NFT và các sản phẩm tài chính phi tập trung (DeFi).
Thông tin nội bộ có thể bao gồm kế hoạch niêm yết token trên sàn lớn, quan hệ hợp tác chiến lược, thay đổi quan trọng trong đội ngũ dự án hoặc các cập nhật có tác động đến giá trị tài sản. Với sự phát triển của blockchain và internet, giao dịch nội gián trong crypto ngày càng tinh vi và khó kiểm soát hơn, đặc biệt là trên các nền tảng phi tập trung.
Phân loại Insider Trading trong Crypto
Insider trading có thể chia thành hai nhóm chính: hợp pháp và bất hợp pháp.
Insider Trading hợp pháp
Insider trading hợp pháp xảy ra khi cá nhân hoặc tổ chức nội bộ thực hiện giao dịch tài sản của chính họ và công khai thông tin trước khi thực hiện. Trong thị trường crypto, điều này thường được thể hiện qua các thông báo minh bạch từ dự án hoặc sàn giao dịch về việc mua/bán token.
Ví dụ, nếu nhân viên Binance mua BNB để tham gia Binance Launchpool sau khi dự án đã được công bố chính thức, thì đây là insider trading hợp pháp. Tương tự, việc Binance trích 20% lợi nhuận để mua lại và đốt BNB định kỳ nhằm giảm tổng cung và gia tăng giá trị cho holder cũng là một hành động hợp pháp, vì thông tin này đã được công bố trước cho cộng đồng.
Insider Trading bất hợp pháp
Insider trading bất hợp pháp xảy ra khi một cá nhân hoặc tổ chức giao dịch dựa trên thông tin nội bộ chưa được công khai nhằm trục lợi không chính đáng. Hành vi này tạo ra sự bất bình đẳng giữa các nhà đầu tư và có thể dẫn đến các biện pháp chế tài nghiêm khắc bao gồm cả truy tố hình sự.
Ví dụ, một nhân viên kỹ thuật vô tình nghe được cuộc họp nội bộ của CEO một dự án crypto và biết rằng doanh thu năm qua không đạt kỳ vọng. Nếu thông tin này được công khai, giá token của dự án có thể giảm mạnh. Nhân viên này có thể lợi dụng điều đó bằng cách bán trước lượng lớn token, mở vị thế short hoặc chia sẻ thông tin với người khác để cùng hưởng lợi. Đây là một dạng insider trading bất hợp pháp vì thông tin chưa được công khai ra thị trường.
Một số dấu hiệu cho thấy có thể đang xảy ra insider trading bất hợp pháp trên một token:
- Giá biến động bất thường mà không có tin tức chính thức nào được công bố.
- Khối lượng giao dịch tăng đột biến, đặc biệt trước khi có tin quan trọng.
- Các ví cá voi hoạt động bất thường, thực hiện các giao dịch lớn ngay trước những sự kiện lớn của dự án.
Quy định về Insider trading trong crypto
Quy định về giao dịch nội gián (insider trading) có sự khác biệt giữa các quốc gia. Dù vậy, hầu hết các hành vi insider trading bất hợp pháp đều bị xem là vi phạm nghiêm trọng và có thể bị xử lý hình sự.
Tại Hoa Kỳ, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) chịu trách nhiệm giám sát và xử lý các trường hợp giao dịch nội gián. Những cá nhân bị kết án có thể đối mặt với mức phạt lên đến 20 năm tù cùng khoản tiền phạt tối đa 5 triệu USD.
Ở Việt Nam, insider trading được định nghĩa là hành vi sử dụng thông tin nội bộ để thực hiện giao dịch chứng khoán cho bản thân hoặc cho người khác, hoặc tiết lộ, tư vấn giao dịch dựa trên thông tin nội bộ theo Khoản 2 Điều 12 Luật Chứng khoán 2019. Người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt cao nhất là 7 năm tù theo Điều 210 Bộ Luật Hình sự.
Trong thị trường crypto, insider trading vẫn là một vấn đề gây tranh cãi do tính phi tập trung và ẩn danh của blockchain, khiến việc giám sát và xử lý vi phạm trở nên khó khăn. Hiện nay, nhiều quốc gia và tổ chức tài chính đang nỗ lực xây dựng khung pháp lý nhằm kiểm soát và xử lý insider trading trong lĩnh vực này, đảm bảo sự minh bạch và bảo vệ nhà đầu tư.
Insider Trading tác động đến thị trường Crypto ra sao?
Theo dữ liệu từ Solidus Labs, khoảng 56% số token được niêm yết trong năm 2021 có dấu hiệu bị giao dịch nội gián. Cụ thể, 51 địa chỉ ví đã mua trước các token sắp niêm yết và bán ngay khi chúng được niêm yết trên sàn. Một trong những trường hợp nổi bật là Amp (AMP), token từng bị nghi ngờ liên quan đến giao dịch nội gián.
Hoạt động insider trading có thể gây ra tác động tiêu cực đáng kể đối với thị trường crypto. Nó làm xói mòn niềm tin của nhà đầu tư khiến họ nghi ngờ tính minh bạch của thị trường và có thể rời bỏ hoàn toàn lĩnh vực này.
Không chỉ vậy, insider trading còn tạo ra những biến động giá bất thường khiến giá token bị thao túng và không phản ánh đúng giá trị thực. Điều này dễ dẫn đến các bong bóng đầu cơ làm tổn hại đến những nhà đầu tư không có quyền tiếp cận thông tin nội bộ.
Ngoài ra, sự gia tăng của các vụ giao dịch nội gián có thể thúc đẩy các cơ quan quản lý siết chặt quy định đối với thị trường crypto. Việc áp đặt những quy định nghiêm ngặt hơn có thể làm chậm quá trình đổi mới và ảnh hưởng đến sự phát triển dài hạn của ngành công nghiệp này.
Các ví dụ về giao dịch nội gián trong tiền điện tử
Giao dịch nội gián không chỉ là vấn đề riêng của thị trường chứng khoán mà còn xuất hiện trong lĩnh vực crypto. Một trong những trường hợp điển hình là hành vi “front-running” (chạy trước thị trường) trong giao dịch NFT.
Vụ việc của Nate Chastain
Vào tháng 9/2021, Nate Chastain khi đó là Giám đốc Sản phẩm tại OpenSea, đã bị cáo buộc lợi dụng thông tin nội bộ để thu lợi cá nhân. Cộng đồng NFT nhanh chóng phát hiện rằng một ví liên kết với Chastain đã mua trước một số NFT ngay trước khi chúng được đưa lên trang chủ OpenSea, sau đó bán lại với giá cao hơn nhờ hiệu ứng FOMO từ người dùng.
Vụ việc được phanh phui bởi một người dùng Twitter có tên Zuwu, người đã kiểm tra dữ liệu on-chain và phát hiện mô hình giao dịch bất thường này. Dòng tweet nhanh chóng lan truyền trong cộng đồng, đặc biệt vì Chastain vốn là một nhân vật có tiếng trong giới NFT. Chỉ vài giờ sau, OpenSea gần như xác nhận vi phạm này, gọi đây là hành động đáng tiếc. Chastain đã từ chức vào ngày hôm đó, thậm chí đổi tên tài khoản Twitter thành “Quá khứ: @opensea”.
Dù chưa bị buộc tội chính thức, Chastain vẫn phải đối mặt với nguy cơ pháp lý. Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) vẫn chưa có quyết định rõ ràng về việc NFT có được coi là chứng khoán theo Đạo luật Chứng khoán năm 1933 hay không. Tuy nhiên, Gary Gensler có thể lập luận rằng hành vi của Chastain cấu thành gian lận chứng khoán và tiến hành khởi kiện dân sự. Ngay cả khi SEC không vào cuộc, các cơ quan liên bang khác vẫn có thể xem xét hành vi này dưới góc độ vi phạm tài chính.
Vụ việc của Chastain cho thấy ngay cả trong thị trường phi tập trung, nơi mọi giao dịch được ghi nhận trên blockchain thì giao dịch nội gián vẫn có thể xảy ra. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của tính minh bạch và các biện pháp bảo vệ nhà đầu tư trong lĩnh vực crypto.
Vụ việc của Coinbase
Ông Ishan Wahi, cựu Giám đốc sản phẩm tại Coinbase, đã bị kết án 2 năm tù vì thực hiện giao dịch nội gián bất hợp pháp. Do tham gia vào quá trình niêm yết tài sản trên Coinbase, ông đã nắm giữ những thông tin chưa được công khai về các dự án sắp lên sàn và thời điểm niêm yết. Ông đã chia sẻ những thông tin này với anh trai và bạn bè là Nikhil Wahi và Ramani.
Theo các công tố viên, Nikhil Wahi và Ramani đã kiếm được hơn 1 triệu USD nhờ những thông tin nội gián mà họ nhận được từ Ishan Wahi. Các token mà họ giao dịch bao gồm những đồng tiền ít người biết đến như AMP, DDX. Kết quả là Nikhil bị kết án 10 tháng tù và phải nộp phạt 892,500 USD, trong khi Ramani thì bỏ trốn.
Với Ishan Wahi, ngoài án phạt 2 năm tù ra thì ông còn bị tịch thu tài sản crypto mà ông đã thu lợi từ hành vi giao dịch nội gián, bao gồm 10.97 ETH và 9,440 USDT.
So sánh Insider Trading vs Front Running
Trước khi đi sâu vào phân tích sự khác biệt giữa front running và insider trading là gì, hãy cùng nắm rõ thông tin tổng quan về Front running nhé.
Front running xảy ra khi một nhà môi giới hoặc một thực thể tài chính thực hiện giao dịch cho tài khoản của mình trước khi thực hiện giao dịch cho khách hàng, dựa trên thông tin về các giao dịch lớn sắp tới của khách hàng mà họ biết trước. Ví dụ, nếu một nhà môi giới biết rằng khách hàng của họ sắp mua một lượng lớn tài sản, họ có thể mua cho tài khoản của mình trước, sau đó bán ra với giá cao hơn sau khi giao dịch của khách hàng được thực hiện, thu lợi nhuận từ sự thay đổi giá. Hành vi này bị coi là bất hợp pháp vì nó lợi dụng thông tin chưa được công khai để trục lợi cá nhân.
Có thể thấy giao dịch nội gián (insider trading) và giao dịch trước (front running) đều là những hành vi bị cấm trong thị trường tài chính, nhưng chúng có những điểm khác biệt quan trọng:
- Nguồn thông tin: Giao dịch nội gián dựa trên thông tin chưa được công khai về công ty hoặc thị trường, trong khi front running dựa trên thông tin về các giao dịch sắp tới của khách hàng mà nhà môi giới biết trước.
- Đối tượng bị ảnh hưởng: Giao dịch nội gián ảnh hưởng đến các nhà đầu tư khác trên thị trường, vì thông tin chưa được công khai có thể dẫn đến quyết định đầu tư sai lầm. Front running ảnh hưởng trực tiếp đến khách hàng của nhà môi giới, vì họ có thể phải trả giá cao hơn hoặc nhận được giá thấp hơn so với giá trị thực của chứng khoán.
- Mức độ nghiêm trọng: Cả hai hành vi đều bị coi là bất hợp pháp và có thể bị xử phạt nghiêm khắc. Tuy nhiên, mức độ nghiêm trọng có thể phụ thuộc vào quy định pháp lý của từng quốc gia và mức độ ảnh hưởng đến thị trường và các nhà đầu tư khác.
Tóm lại, cả giao dịch nội gián và front running đều là những hành vi bị cấm trong thị trường tài chính, nhưng chúng khác nhau về nguồn thông tin và đối tượng bị ảnh hưởng.
Insider Trading là gì? Trong khi giao dịch nội gián là một mối đe dọa rõ ràng đối với thị trường chứng khoán, thì trong thị trường crypto vấn đề này vẫn còn nhiều tranh cãi. Điều này có thể bắt nguồn từ sự non trẻ của ngành công nghiệp tiền điện tử hoặc từ đặc tính bảo mật và phi tập trung mà blockchain mang lại. Dù lý do là gì đi nữa, giao dịch nội gián vẫn có thể gây tổn hại đến bất kỳ thị trường nào có sự mua bán tài sản, làm xói mòn niềm tin của nhà đầu tư và ảnh hưởng đến tính công bằng của hệ sinh thái.

Tôi là Phùng Cảnh Lang, với hơn 5 năm kinh nghiệm trong thị trường Crypto, tôi hy vọng những bài viết của mình thật sự hữu ích với bạn. Là một người từng trải, tôi rất mong khi ai đó gia nhập vào thị trường Crypto hãy nên trang bị đầy đủ kiến thức, vì đây là đầu tư không phải một canh bạc may rủi.